منطقه آزاد تجاری مهران والزامات آن

استان ایلام در غرب ایران دارای ۴۲۰ کیلومتر مرز مشترک با عراق است و مرز مهران به عنوان یکی از مهمترین مرزهای زمینی کشور در بحث صادرات شناخته می شود. در حال حاضر مرز بین المللی مهران با صادارت بیش از 2میلیارد دلار کالا سهم بسزایی در تحقق طرحهای اقتصادی دولت در راستای افزایش کالاهای غیر نفتی را به خود اختصاص داده است.

درکنار این موضوع ،چند سالی است که که موضوع تاسیس منطقه آزاد تجاری مهران نیز براساس سیاستهای دولت در دستور کار متولیان امر قرار گرفته است . دی ماه سال 1393با پیگیری های مسئولین استانی ،موضوع ایجاد منطقه آزاد تجاری صنعتی مهران در جلسه کارگروه اصلی مناطق آزاد کشور با حضور اعضای شورای عالی مناطق آزاد کشور برگزار شد ومنطقه آزاد تجاری – صنعتی مهران نیز با اکثریت آراء تصویب شد.

پس ازجمعبندی وتصویب درهیات دولت، این طرح درآذرماه 94برای تصویب نهایی به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد وعلیرغم رایزنیهای مختلف نمایندگان وقت استان با همکاران خود،این طرح نتوانست رای لازم را برای تبدیل مهران وچند شهر دیگر به منطقه آزاد بدست آورد. مخالفین این طرح با یادآوری تجربه تلخ سایرمناطق آزاد تجاری در کشور وتاثیرات منفی آن بر افزایش بیکاری وتبدیل شدن به دروازه واردات،رواج زمین فروشی وسوء استفاده ها،ضعف زیرساختها وهمچنین شکاف طبقاتی با تصویب این طرح مخالفت نموده اند

در حال حال حاضر یک نوع نگاه بعنوان نگاه غیر علمی ناشی از سطحی نگری در خصوص توسعه اقتصادی ورونق سریع استان در لوای ایجاد منطقه آزاد تجاری ،بعنوان نگاهی قالب در استان شکل گرفته است ،حقیقتا تاکنون این نوع نگاه عرصه رابرای بررسی بیشتر وموشکافی آسیب های ناشی از ایجاد منطقه آزاد باز نکرده است . شاید همین موضوع باعث شده تا باایجاد فضایی بسته در استان ، نخبگان ،اساتید دانشگاه و تحصیل کردگان علم اقتصاد ودغدغه مندان استان نتوانند به طور علمی وجامع به بررسی این مقوله پرداخته ویا راه را برای فراهم آوردن الزامات ایجاد منطقه آزاد تجاری در مهران باز گذارند.

براساس ایده اولیه ایجاد مناطق آزاد تجاری، در قلب سیاست توسعهٔ صادرات، بحث ایجاد مناطق آزاد تولیدی و تجاری مطرح بود و ادعا می‌شد اگر چنین مناطقی ایجاد شود در بسیاری از کمپانی‌های خارجی انگیزهٔ سرمایه‌گذاری در این مناطق ایجاد خواهد شد که به تبع آن، تکنولوژی جدید، اشتغال جدید و توان صادرات و ارز از آن حاصل خواهد گردید که توسعه صنعتی کشور را به دنبال خواهد داشت؛ لذا مناطق آزاد تجاری مورد توجه قرار گرفتند.

درکشور ما نیز با محوریت توسعه صادرات وبا تفکر اشتغال زایی وایجاد رونق اقتصادی درمناطقی که از شرایط کافی ولازم بر خوردار بوده اند ،مناطق آزاد ایجاد شده است ،درحالیکه در آیین نامه ومقررات تاسیس مناطق آزاد تجاری اهداف مهم اقتصادی مستتر است ،اما این سالها به باور بسیاری ازکارشناسان اقتصادی ،مناطق آزاد تجاری تاسیس شده از اهداف واقعی خود دور گشته وبه سمت واردات کالا وخروج ارز از کشور روی آورده اند ،واین موضوع توانسته است برحساسیتها برای ایجاد مناطق آزاد جدید بیافزاید.

حال با وجود آسیب های مطرح شده ،خروج مناطق آزاد ایجاد شده از اهداف اولیه ،ظهور وبروز انواع آسیب ها نظیر توسعه قاچاق و زد وبندهای اقتصادی ،کاهش درآمدهای قانونی کشور ،خروج بی رویه ارز و مهمتر از همه توسعه واردات و افزایش آن نسبت به صادرات و به محاق رفتن صادرات در کنار وضعیت توسعه ای استان ایلام و صنایع کوچک ورشکسته آن و عدم فراهم بودن الزامات مهم ،باز هم باید بر ایده سود آوری و توسعه سریع استان از طریق ایجاد منطقه آزاد تجاری پای فشرد.

به هرحال باید بپذیریم که استان ایلام علیرغم برخورداری از مزیت های اقتصادی مهمی نظیر نفت وگاز ،کشاورزی ،پتانسیلهای گردشگری مذهبی ،طبیعی ،تاریخی ودفاع مقدس ،مرز تجاری وگذرگاه اصلی اربعین از لحاظ توسعه ای کماکان در جا زده واز این مزیت ها نتوانسته اند آنچنان باید وشاید در خدمت توسعه استان قرار گیرند .بدیهی است در کنار توسعه نیافتگی استان ،عدم برخورداری آن از صنایع بزرگ وبالنده تولیدی نمی توان به تحقق اهداف کلان وحتی استانی ایجاد منطقه آزاد تجاری در مهران دل بست.

در حالی که مناطق آزاد تجاری ایجاد شده در کشور در کنار قاچاق کالا ،در ردیف استثنائات واردات کالا به کشور محسوب می شود ،همین امر به خودی خود کافیست تا از حیث زیان رسانی به اقتصاد وتولید کشور به دلیل واردات بدون سیر مراحل قانونی ،پرداخت حقوق وعوارض گمرکی و ثبت سفارش کالا و همچنین معافیت های مالیاتی در نظر گرفته شده ،منطقه آزاد را در زمره یکی از چالش های اقتصاد و تولید کشور قرار دهد.

بنابراین علیرغم اینکه ممکن است این موضوع به مذاق بسیاری از مردم استان هم خوش نیاید ،اما تصمیم گیری های کلان در راستای توسعه وپیشرفت کشور باید براساس الزامات،ظرفیت ها و نتایج حاصل از اجرای طرح های بزرگ اینچنینی اتخاذ شود .تا زمانی که فعالیت مناطق آزاد بر مدار معافیتها یی بچرخد که توسعه صنعتی ،تولید و صادرات در آن نادیده انگاشته شود ،نمی توان مناطق آزاد را در زمره طرحهای در اختیار توسعه مناطق و حتی استان دانست .

پر واضح است تا زمانی که استان ایلام از حیث ایجاد وتاسیس طرح های صنعتی وتولید کالاهای استاندارد ورقابتی به رشد ورونق نایل نیاید ،تا زمانی که زیر ساختهای استان مهیا نشده و نیروی ماهر وفنی استان بر پایه علم ودانش روز صادرشده از مراکز علمی وپارکهای فن آوری در اختیار صنعت و تولید استان قرار نگیرد ،منطقه آزاد تجاری هم نمی تواند انتظارها وامیدهای حبابی ایجاد شده در این زمینه را فراهم آورد.