یزدیها در تاریخ و تمدن چند هزارساله این منطقه همواره با کمترین میزان آب توانستهاند، بیشترین بهره را ببرند.
طوری که رهبر معظم انقلاب در جمع مردم استان در حسینیه امیر چخماق یزد فرمودند:« یک یزدی چشمهی آبی اگر در گوشهای پیدا میکند که ساعتی بهقدر یک سطل کوچک از آن آب میآید، همین آب را قدردانی میکند، هدایت میکند؛ با آن یک کشتزار را، یک مزرعه را، یک باغ را به وجود میآورد و از برکات آن، خود و دیگران را برخوردار میکند.اینها خیلی قیمت دارد؛ سختکوشی.»
با توجه به کاهش میزان بارندگی سالانه در یزد نسبت به سال قبل، امسال باوجود میانگین 166.3 میلیمتر بارندگی در کشور این عدد در سال آبی 97 -96 در یزد 69.1 میلیمتر گزارش شد و به همین علت تولید انواع محصول کشاورزی کاهش یافت.
زیان پدیده خشکسالی و سرمازدگی در سال جاری به کشاورزان حدود 10 هزار میلیارد ریال اعلام شد.
به همین دلیل بهترین راه برای جبران این مشکلات بهرهگیری از سختکوشی و ترویج گیاهان کم آبخواه مانند محصول گلخانهای، پسته، انگور، گیاهان دارویی، زعفران، گل محمدی، زیره و کنجد است.
اراضی قابلکشاورزی یزد 170 هزار هکتار است، به دلیل کاهش بارندگی، خشکسالی و افت سطح آبهای زیرزمینی در چند دهه اخیر با 54 هزار هکتار کاهش به 116 هزار هکتار رسید که به کشت انواع محصول زراعی و باغی اختصاص دارد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی یزد از کاهش 24 هزار هکتار سطح زیر کشت گیاهان پر آبخواه و جایگزینی 14 هزار هکتار محصولات کم آبخواه متناسب با اقلیم و برخورداری از مزیت بالای اقتصادی در جهت کاهش آب مصرفی در این بخش خبر میدهد.
سید جمال سجادی پور افزود: سطح زیر کشت محصولات پر آبخواه زراعی و باغی استان نیز به 23 هزار و 778 هکتار در بازه پنجساله کاهش مییابد تا با حذف این میزان سطح کشت، 14 هزار و 530 هکتار محصولات کم آبخواه زراعی و باغی متناسب با اقلیم استان و دارای مزیت بالای اقتصادی، جایگزین شود.
وی یادآور شد: این موضوع در چارچوب طرح اصلاح الگوی کشت در دستور کار قرار دارد و قرار است حذف 12 هزار و 221 هکتار اراضی زراعی و کاهش آن به 26 هزار و 200 هکتار تا سال 1400 انجام شود.
به گفته رئیس جهاد کشاورزی یزد ، متناسب با میزان منابع آب در اختیار و قابلبرنامهریزی، در بخش زراعی محصولاتی مانند سبزی ، محصول جالیزی و یونجه و در بخش باغبانی بادام و گردو حذف میشود.
سجادی پور اضافه کرد: همچنین تولیدات گلخانهای، پسته، انگور، گیاهان دارویی، زعفران، گل محمدی، زیره و کنجد که در صدر برنامههای اصلاح الگوی کشت استان قرار دارد، جایگزین خواهند شد.
البته در سالهای اخیر بهمنظور کاهش مصرف آب سطح اراضی باغی با حذف محصول پر آبخواه و جایگزینی محصول کم آبخواه به 81 هزار و 232 هکتار خواهد رسید .
این مسئول بابیان اینکه آب موردنیاز بخش کشاورزی در افق 1400 معادل 761 میلیون مترمکعب پیشبینیشده است ، اظهار داشت: آب مصرفی در این بخش بیانگر وجود تنش برابر 36 درصد است.
رئیس جهاد کشاورزی یزد میگوید: بهعنوان نمونه مصرف آب گیاهانی همانند پسته در این افق باید از 47 هزار و 60 میلیون مترمکعب به نصف و محصول زیتون از 17 میلیون مترمکعب به 11 میلیون مترمکعب کاهش یابد.
وی توضیح داد: در این ارتباط کشت درختان زرشک، خرما، زعفران، گیاهان دارویی، گل محمدی، عناب و محصول گلخانهای جایگزین و رونق مییابد.
بر این اساس سطح زیر کشت گندم، جو، ذرت دانهای، یونجه و شلغم علوفهای بهعنوان محصول پر آبخواه با بیش از 24 هزار هکتار زیر کشت و با بیش از 150 میلیون مترمکعب مصرف آب باید به 13 هزار هکتار سطح زیرکشت و 70 میلیون مترمکعب آب کاهش یابد .
همچنین قرار است کشت لوبیا، عدس، کلزا، سیبزمینی، پیاز، گوجهفرنگی، بادمجان، کلم، بامیه و سایر سبزیها، خربزه، هندوانه، طالبی، خیار سبز، کدو، گرمک، ذرت و چغندرقند و هویج علوفهای، آفتابگردان آجیلی و گیاهان علوفهای حذف شود.
و در مقابل گیاهان زیره، کینوآ، گلرنگ، ارزن، کنجد، سیر خشک ، سور گوم و سایر محصولات زراعی مشابه کشت شود.
یکی از محورهایی که چند سال اخیر و در راستای اصلاح الگوی مصرف و کاهش مصرف آب مدنظر کشاورزان بود ، توسعه محصول گلخانهای و گیاهان دارویی است.
یزد هماکنون در تولید روناس، گیاهان گلخانهای ، پسته ، زردآلو ، انار و زعفران بهعنوان گیاهان کم آبخواه به ترتیب رتبههای نخست ، دوم ، سوم ، چهارم ، پنجم و هفتم کشور را دارد .
سطح زیر کشت گیاهان گلخانهای یزد، یک هزار و 420 هکتار است و سالانه 409 هزار و 950 تن محصول که بیشتر خیار سبز ، گوجهفرنگی، بادمجان و سبزی است، تولید میشود .
در برخی شهرستانها توسعه محصولات گلخانهای و گیاهان دارویی بیشتر از سایر نقاط است، طوری که اشکذر و یزد در تولید بخش اول بیشتر همت داشتهاند ، بافق و ابرکوه در تولیدات بخش دوم.
در ابرکوه باوجود کاهش تولید بسیاری از محصولات از جمله پسته و انار ، 2هزار و 100 تن انواع محصولات گلخانهای در سال 1396 از هفت هکتار برداشت شد.
این عدد نسبت به سال قبل از آن 50 درصد افزایش داشت و در کنار آن توجه خاصی به توسعه گیاهان دارویی شده است.
مدیر جهاد کشاورزی ابرکوه در این ارتباط میگوید: کشت گیاهان دارویی در این شهرستان که اقلیم گرم و بیابانی دارد، رو به گسترش است و با توجه به آثار زیانبار خشکسالی در راستای توسعه کشت محصول کم آبخواه هماکنون در 120 هکتار زمینهای منطقه گیاهان دارویی کشتشده است.
مهدی غیب الهی در گفتوگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: زعفران ، نعناع فلفلی، سیر ، شیرینبیان، بهلیمو، شوید ، گل محمدی و شنبلیله ازجمله گیاهان دارویی هستند.
وی، بابیان اینکه گیاهان دارویی بهعنوان محصول کم آبخواه و باارزش اقتصادی بالایی مطرح هستند، تأکید کرد: در 6 ماهه نخست سال 1397 از 70 هکتار اراضی زیر کشت 667 تن نعناع فلفلی، شیرینبیان، بهلیمو، شوید ، سیر ، گل محمدی و شنبلیله برداشت و به بازار مصرف عرضه شد .
مدیر جهاد کشاورزی ابرکوه پیشبینی کرد: با توجه به ارزشافزوده بالا، کم آبخواه بودن این گیاهان و استقبال کشاورزان سطح زیر کشت گیاهان دارویی در سال زراعی 98 -97 به 300 هکتار برسد.
رئیس جهاد کشاورزی بافق هم درباره توسعه کشت گیاهان دارویی اظهار داشت: حدود 45 درصد مردم شهرستان از سه جنبه کاربردی گیاهان دارویی در منزل و محل کار خود استفاده میکنند.
حمید عسکری باقرآبادی اجرای طرح کشت گیاهان دارویی و زعفران را باهدف تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی دانست و افزود: هماکنون 350 نفر در حوزه کشت گیاهان دارویی به کار اشتغال دارند.
وی بابیان اینکه زعفران هم در زمره گیاهان دارویی قرار دارد، یادآور شد: سال 96 افزون بر 300 کیلوگرم محصول زعفران خشک در بافق برداشت و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه شد.
وی از توزیع بیش از 17 تن پیاز زعفران بین کشاورزان پارسال خبر داد و افزود: سطح زیر کشت این محصول از 60 هکتار به 65 هکتار افزایش یافت و پیشبینی میشود در سال جاری 340 کیلوگرم زعفران در این شهرستان برداشت شود.
البته در این منطقه توسعه کاشت درخت نخل نیز قابلتوجه است، که عمدتاً در مناطق بیابانی امکان رشد و توسعه دارد.
به گفته مدیر جهاد کشاورزی بافق امسال افزون بر هفت هزار و 500 تن محصول خرما از نخلستانهای منطقه برداشت شد که در هم سنجی با پارسال 40 درصد افزایش دارد.
عسکری باقرآبادی، خرمای بافق را مرغوب و دارای ارزش صادراتی عنوان کرد و افزود: هماینک مازاد این محصول به سایر استانها عرضه میشود و میتواند در ردیف ارقام صادراتی ارزآور قرار گیرد.
وی سطح زیر کشت خرما را 2 هزار و 210 هکتار ذکر کرد و یادآور شد: از این میزان کشت یک هزار و 400 هکتار خرمای بومی و بقیه درختان اصلاحشده است.
وی بیان کرد: در راستای طرح اقتصاد مقاومتی، یک واحد کارخانه فرآوری خرما با سرمایهگذاری 10 میلیارد ریال توسط بخش خصوصی راهاندازی شده است.
در خاتم که قطب کشاورزی و عشایری یزد است در کنار توسعه گیاهان دارویی ، توجه خاصی به محصول گلخانهای شده است و کشت 23 هزار و 500 مترمربع محصول گلخانهای و ایجاد 90 فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم و صدور 155 مورد کشت گلخانهای و پیشبینی باروری 72 هکتار نتیجه آن است.
از سوی دیگر کشت گیاهان دارویی جدید در این شهرستان خوب جواب داد، بهگونهای که کاشت گیاه « پاپایا» برای اولین بار در استان در گلخانههای خاتم انجام شد.
به گفته مدیر جهاد کشاورزی خاتم، پاپایا گیاهی علفی، همیشه سبز و دولپه است که بهصورت یکتنه با چوبی نرم به ارتفاع یکتا 10 متر رشد میکند.
مجتبی آغاز، افزود: این گیاه چندساله ممکن است تا 20 سال عمر کند اما عمر مفید و اقتصادی آن بیشتر از سه سال نیست و نخستین میوه پاپایا معمولاً 12 ماه پس از کاشت بذر به دست میآید.
وی بابیان اینکه عملکرد پاپایا در ایران 3.5 تن در هکتار است و در محیط باز سطح زیر کشت آن در منطقه بلوچستان حدود 30 هکتار است ، ادامه داد: هماکنون سطح زیر کشت این محصول در خاتم هشت هزار مترمربع کشت گلخانهای است و عملکرد این محصول در گلخانه متفاوت از کشت باز است.
وی با اشاره به اینکه درکشت گلخانهای در یک هزار مترمربع 350 درخت کشت میشود که هر درخت 20 تا 100 عدد میوه میدهد ، ادامه داد: وزن هر میوه بسته به شرایط گلخانه و تغذیه متفاوت و 250 گرم تا 500 گرم است که با این حساب پیشبینی میشود 24 تن محصول مرغوب پاپایا برداشت و باقیمت بسیار مطلوبی بهعنوان میوه لوکس به فروش برسد.
با این توضیحات میتوان گفت که هرچند خشکسالی ، مشکلات زیادی را بر استان تحمیل کرد، اما جبری که منجر به کاهش مصرف آب و اصلاح الگوی کشت شده بهترین نتیجه ای است که یزدیهای سختکوش از این موقعیت، بهخوبی استفاده کرده و خواهند کرد.