ذخایر خزر گرفتار طوفان صید قاچاق

 تور صیادان مجاز در استان‌های شمالی کشور از دهه گذشته به این سو سال به سال خالی‌تر شد، در حالی که این کسب و کار بر خلاف حوزه‌های اقتصادی دیگر در تمام این مدت فقط به امید بازنشستگی ادامه پیدا کرده است. اگرچه کاهش ذخایر ماهیان دریای خزر مهم‌ترین علت کمی صید اعلام می‌شود، ولی واقعیت این است که صیادان شمالی به ویژه مازندران با رقیب غیرقابل مهار و طمع‌کاری به نام «صید قاچاق» باید رقابت کنند که هر سال قوی‌تر شده و بر قدرت مانورش افزوده می‌شود. صیادی غیرمجاز یا صید قاچاق پدیده جدیدی در استان‌های شمالی نیست، ولی از آن‌جایی تبدیل به مشکل شد که بر دامنه فعالیت این دسته قاچاقچیان در حوزه دریای خزر افزوده شده و هر سال هم وارد حوزه‌های جدیدتری شده‌اند. شاید زمانی صید قاچاق در دریای خزر تنها برای صید ماهیان خاویاری مصداق می‌یافت و برای قاچاقچیان نمی‌ارزید به صید ماهیان استخوانی یا دیگر گونه‌های آبزی در این پهنه آبی اقدام کنند، ولی امروز حتی ماهیان کوچک و گونه‌های نادر و کمیاب هم از دست آن‌ها در امان نیستند و به عبارتی آب دریا را غربال می‌کنند تا چیزی برای آینده باقی نماند. مشکل‌زایی این دسته ماهی‌گیران تنها به همین جا ختم نمی‌شود و طمع‌کاری آنان زمان و مکان را در می‌نوردد، تا جایی که در خارج از فصل هم به صیادی ادامه می‌دهند تا نسل ماهیان بارور را از بین برند و مکان صیدشان هم علاوه بر دریا، جای‌جای رودخانه‌ها را که محل تخم‌ریزی ماهیان است، در بر می‌گیرد. همچنین در حالی که بخشی از صیادان غیرمجاز با گذشت زمان مجهزتر شده و امکاناتی حتی مدرن‌تر از گاردهای صیادی دارند تا به قسمت‌های ژرف‌تر دریا دسترسی داشته باشند، بر تعداد تازه‌واردها نیز هر سال به سبب شرایط اقتصادی و بیکاری افزوده می‌شود که خود خطر جدی دیگری برای ذخایر ماهیان خزر محسوب می‌شوند. شاید به همین دلیل است که مدیرکل دفتر امور صید و صیادی شیلات ایران می‌گوید 40 تا 45 درصد انواع ماهیان استخوانی در دریای خزر توسط صیادان غیرمجاز صید می‌شود. ماهیان استخوانی مهم‌ترین ذخایر دریای خزر و ممر درآمد دست کم چهار هزار و 200 صیاد مازندرانی و در مجموع 11 هزار صیاد استان‌های شمالی است. مختار آخوندی گفت: بیش‌تر صیادان غیرمجاز به صورت انفرادی با هدف معیشتی و به روش دام‌گستر فعالیت دارند، ولی در مجموع فعالیت آنان درآمد صیادان عضو شرکت تعاونی صیادی پره استان‌های شمالی مازندران، گیلان و گلستان را به حداقل رسانده است. وی مهم‌ترین دلیل گسترش صید غیرمجاز ذخایر دریای خزر در استان‌های شمالی را افزایش آمار بیکاران دانست و افزود: به دلیل این‌که مسئولان در دیگر دستگاه‌های اجرایی اشتغال جوانان بیکار سواحل دریای خزر را مهیا نکردند، آنان به صورت غیرمجاز اقدام به صید به روش دام‌گستر می‌کنند. آخوندی با بیان این‌که صیادان غیرمجاز به ماهیان استخوانی مولد که به سمت رودخانه‌ها کوچ می‌کنند نیز رحم نمی‌کنند، بیان داشت: بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش‌تر آنان اهمیت موضوع را نمی‌دانند و با هدف معیشتی صید را انجام می‌دهند. مدیرکل دفتر امور صید و صیادی شیلات ایران با بیان این‌که حدود 11 هزار ماهی‌گیر در قالب 121 شرکت تعاونی صیادی پره در سواحل خزر سه استان شمالی مشغول کار هستند، افزود: البته آلودگی رودخانه‌ها و آب دریای خزر هم در کنار صید غیرمجاز و صید ماهیان بارور از دیگر دلایل کاهش ذخایر ماهیان استخوانی است. وی کاهش میزان آب ورودی، پایین‌آمدن سطح آب و بی‌توجهی به غنی‌سازی ذخایر آبزی را از دیگر علل کاهش ذخایر ماهیان استخوانی در دریای خزر دانست و گفت: حجم صید ماهیان استخوانی دریای خزر در سال‌های اخیر به پایین‌ترین میزان خود یعنی حدود هفت هزار تن رسیده است. طبق بررسی‌های علمی، 15 گونه ماهی استخوانی در دریای خزر وجود دارد که کپور، سفید و کفال پرشمارترین آن‌ها است. دام‌گستری، تهدید جدی مدیرکل دفتر امور صید و صیادی شیلات ایران روش دام‌گستر را روشی آسیب‌زا برای ذخایر دریای خزر دانست و گفت: بر اساس تحقیقات روش صیادی پره بهترین روش صید ماهیان استخوانی است. روش «پره»، روشی است که در آن تورهایی با ارتفاع هفت تا 10 متر و به طول یک هزار و 200 متر به کمک یک قایق به صورت نیم دایره در فاصله مشخصی از ساحل دریا (14 متری عمق دریا) پهن و پس از انباشته‌شدن از ماهیان استخوانی شامل گونه‌های کفال، سفید و کپور، به وسیله تراکتور به ساحل کشیده می‎شود. آخوندی با اشاره به این‌که سالانه بین 200 تا 250 میلیون قطعه بچه ماهی به صورت مصنوعی با همکاری شرکت‌های تعاونی و شیلات ایران تکثیر و در رودخانه‌های منتهی به دریای خزر رها‌سازی می‌شود، اظهار داشت: امسال نیز 23 میلیون بچه ماهی به روش شیل‌گذاری رها‌سازی شد. وی ذخایر دریای خزر را انفال دانست و گفت: برای حفظ ذخایر دریا به همکاری هر سه قوه اجرایی، قضائیه و مجلس نیاز است تا علاوه بر حفظ و حراست، بر اساس مقررات از آن بهره‌برداری اقتصادی شود. این مسئول شیلاب ایران همچنین با تأکید بر این‌که آلودگی رودخانه‌های منتهی به دریای خزر از حد بحران گذشته است، گفت: امروز افزون بر این‌که تکثیر طبیعی ماهیان استخوانی تا 95 درصد از بین رفته است، حتی کمتر از 10 درصد بچه ماهیان تکثیر مصنوعی رها‌سازی شده نیز در اثر بالا بودن آلودگی آب رودخانه و دریای خزر به مرحله صید و برداشت نمی‌رسند. آخوندی با بیان این‌که جامعه صیادی شمال به این نتیجه رسیده است که اگر نسبت به محیط زیست دریای خزر بی‌توجهی کند و از رودخانه و دریا محافظت نکند سال به سال با کاهش صید مواجه شده و در نتیجه با کاهش شدید درآمد مواجه می‌شوند، گفت: به همین دلیل در سه سال اخیر خودشان اقدام به تولید و تکثیر طبیعی و مصنوعی بچه ماهی سفید و کپور می‌کنند. وی گفت: به هر حال صید غیرمجاز در دریای خزر بیداد می‌کند و یگان حفاظت شیلات ایران نیز به تنهایی حریف صیادان غیرمجاز نمی‌شود، چرا که بیش‌تر این افراد برای گذراندن زندگی به نیاز به صید ماهی برای فروش دارند. این مسئول افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت صید غیرمجاز در دو استان گیلان و گلستان حتی بدتر از مازندران است. آخوندی با بیان این‌که صید غیرمجاز و قاچاق ماهیان خاویاری دریای خزر به مراتب بیش‌تر از ماهیان استخوانی است، گفت: این درحالی است که در هشت سال اخیر بر اساس تصمیم کنوانسیون دریای خزر صید ماهیان استخوانی ممنوع اعلام شده است. صید ماهیان خاویاری در خزر از سال 2010 میلادی بر اساس توافقی که پنج کشور حاشیه این دریا در کمیسیون منابع زنده دریای خزر به آن دست یافتند، به مدت پنج سال ممنوع شد تا ذخایر این گونه ماهیان بازسازی شود. از آن‌جایی که صید قاچاق ماهیان خاویاری زیاد بوده است، مسئولان شیلاتی این پنج کشور در نشست بعدی توافق را به مدت پنج سال دیگر یعنی تا پایان 2020 میلادی تمدید کردند. مدیرکل دفتر امور صید و صیادی شیلات ایران گفت: صیادان غیرمجاز صید و قاچاق ماهیان خاویاری را به صورت باندی انجام می‌دهند و این صیادان توسط برخی از سرمایه‌گذاران سودجو مورد حمایت قرار می‌گیرد