اگر کوچه‌های این محله به زبان در آیند، ناقل سلام و احوالپرسی‌های صمیمی و دلجویی‌های مردمانش می‌شود، اما بناهای جدید با سنگ‌های مرمر، جای ساختمان‌های خشت و گلی را گرفته.
به گزارش تابناک قم، به اواسط خیابان که می‌رسی مناره چند ضلعی و بلند خضرایی، گویا خود را برای نمایاندن و شناساندن به آنهایی که در عصر تجدد زندگی می‌کنند استوار نگه داشته تا چون نگاهبانی از قدمت و تاریخچه کوی و برزنش از هر گونه نوگرایی حراست کند و معرف محلهای بنام برای اهل قم باشد؛ «سیدان» یا به گویش مردمان قم «سیدون» محلهای که نام خود را بر پایه و رکن سادات نهاده است و از محله سلطان محمد شریف شروع می‌شود و تا میدان پامنار ادامه دارد. محله سلطان محمد شریف در دل محله سیدان است که رکن اصلی این محله واقع‌شدن امامزاده سلطان محمد شریف(ع) از نوادگان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در این مکان است.
سیدان، محلهای با صفای دل مردمان پاکش و کوچه‌هایی با طاق بستان‌های حلالی و کوتاه است که دم گرم رهگذران در زیر آن می‌تواند سرمای سوزان زمستان را از یاد ببرد؛ کوچه‌هایی که با وجود باریکی و نحیف بودنشان خاطرات بزرگی را در خود جای داده‌اند. شیب ملایمی که کوچه‌ها به خود دارند توانسته است به نحوی خود را از سایر کوچه‌ها شهر متمایز کند.
اگر کوچه‌های این محله به زبان در آیند، ناقل سلام و احوالپرسی‌های صمیمی و دلجویی‌های مردمانش می‌شود، اما بناهای جدید با سنگ‌های مرمر، جای ساختمان‌های خشت و گلی را گرفته.
کوچه‌های تنگ و باریکی که روزگاری محل سروصدای بچه‌هایش با بازی‌هایی چون هفت‌سنگ، الک دو لک، خاله‌بازی و یا گرگم به هوا بوده، امروز جایش را به محلی برای عبور و مرور مرکب‌های آهنی داده است. چموشی این مرکب‌ها، باعث سلب آسایش و آرامش از مردمان این محله شده است. «رفت و آمد و تردد ماشین‌های رهگذر از خیابان‌های اطراف برای میانبرزدن و داخل شدن به خیابان چهارمردان باعث بروز مشکلاتی از جمله ازدحام، راه بندان، ترافیک و ناامنی برای رهگذران شده است.» این معضل را آقا داود سیب‌زمینی فروش که قریب به 10 سال است سر این کوچه کسب روزی حلال می‌کند می‌گوید.
محله به محله
از محله سلطان محمدشریف به طاقی سرهنگ می‌رسیم. در زمان گذشته با اتمام محلهای و شروع محله دیگری یک طاقی نصب می‌شده است. بعد از محله سلطان محمد شریف کوچه محمد صلواتی، یکی از افسران دوره احمد شاه قاجار بوده که این سرهنگ در این کوچه زندگی می‌کرده و نام طاقی از شغل او گرفته شده است. از طاقی سرهنگ مستقیم به تکیه ماستی‌ها می‌رسیم؛ تکیه‌ای که بیشتر ساکنانش گله‌دار بوده‌اند و از شیر گاو و گوسفند ماست درست می‌کردند، به همین دلیل این محله به تکیه ماستی‌ها معروف است.
پایین‌تر از تکیه ماستی‌ها کوچه لک‌ها نام دارد. در سال 1298هجری قمری، شخصی قوی هیکل به نام قرام بیک رئیس طایفه لک‌ها در این کوچه زندگی می‌کرده است. حمام مردانه سیدان از سوی حاج میرزاعلی پدر همسر آیت‌الله العظمی بهاء‌الدینی و حمام زنانه سیدان از سوی محمد کلانتر ساخته شده بود. این حمام‌ها به پارک محلهای برای گذراندن اوقات فراغت تبدیل شده است. گذر شاهزاده حمزه در محله سیدان قرار دارد. این تنها گذری است در قم که از اواخر قاجار تا به حال به حالت اولیه خود مانده و تمام مشاغلی که مورد احتیاج مردم است در این گذر قرار دارد.
انتهای کوچه، جنب مسجد سیدان، مسجد سنگ‌بند در بلوار سجادیه قرار دارد. سمت راست این کوچه آب انبار سیدان قرار دارد که به وسیله رشیدخان بیگدلی در زمان مظفرالدین شاه بنا شده و بعد از پیروزی انقلاب به صورت درمانگاه درآمده است.
عامل دلگرمی اهالی
صرف‌نظر از مشکلاتی که ساکنان این محله مدت‌هاست با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، مسجد و حسینیه سیدان عاملی برای دلگرمی آنان است. حسینیه سیدان شبیه تمام بناهای تاریخی، اصالت خود را حفظ کرده است. هویت این حسینیه از کتیبه‌های لاجوردی که مزین به آیات قرآنی است تا عکس‌های جوانانی که روزگاری در این حسینیه سر به آستان حضرت دوست می‌ساییدند و حالا سر سفره‌اش مهمانند و یادگاران دوران جنگ، تا اولین عَلَمی که تکیه سیدان به خود دیده، زنده است. مرحوم حسین عصاریان از بچه محلهای سیدان، معروف‌ترین علم کش و جز علم بدوشان مولایش امام حسین(ع) بوده است.
چهارپایه‌های چوبی که در کناره حسینیه گذاشته شده بدین معناست که هنوز می‌توان ردی از گذشتگان را در این محله یافت؛ آنان که حضورشان و نفس گرمشان همیشه ما را به یاد روزهایی می‌اندازد که نبوده‌ایم ولی انگار حس آشنایی به‌ان روزها داریم یا به زبان دیگر نیمه گمشده زندگی‌مان هستند که با دیدنشان و شنیدن حرف‌هایشان از گذشته، ما را به آرامش و لبخندی توام با حسرت وا می‌دارند. سبویی بزرگ در گوشه‌ای از حسینیه چشم را به سمت و سویش می‌خواند و هر کسی را بر آن می‌دارد تا نزدیکش شود و علت بودنش در این مکان را جویا شود. احمد رجبی خادم مسجد و حسینیه سیدان می‌گوید: این کوزه پیشکش از دیار لاله‌جین همدان به تکیه سیدان است و به گفته اهالی این محله، متوسل شدن به تکیه سیدان حاجت می‌دهد.
مسجد و حسینیه سیدان
تکیه سیدان از تکیه‌های بزرگ قم بوده که دور تا دور آن طاق‌نماهایی وجود داشته و کاسب‌های محل در هر یک از این طاق نماها انواع و اقسام میوه‌ها را قرار می‌دادند و کسب روزی می‌کردند. وسط این تکیه چوب‌های گز و بوته می‌گذاشتند تا مردم برای سوخت از این چوب‌ها استفاده کنند و این تکیه به صورت میدان کوچکی بوده است. مسجد سیدان با قدمت بیش از 84 سال از سوی مرحوم سید محمود برقعی معروف به شاه محمود بنا شده است.
در زمان احمدشاه قاجار سادات برقعی شهرستان قم که جزو دسته چهارمردان بوده‌اند از این هیأت جدا شده و به سردستگی شاه محمود، تکیه سیدان را بنیان گذاشتند. در گذشته کوچه طویلی روبه‌روی مسجد سیدان قرار داشته که اولین خانه در این کوچه متعلق به شاه محمود بوده است. در این کوچه مسجد حبیب‌الله بیگ، جد پنجم خاندان اشراقی قرار دارد. این مسجد در زمان صفویه ساخته شده و در زمان‌های احمدشاه، فتحعلی شاه و پیش از انقلاب تعمیر شد. شجره نامه‌ای که حبیب‌الله بیگ، در زمان صفویه از خود تهیه کرده بود بالای درب مسجد گذاشته شده است.
در حال حاضر این سنگ پس از سال‌ها سالم مانده است و در جای اولیه خود (بالای درب مسجد) قرار دارد. مسجد سیدان قبل از این‌که خیابان هارمردان ساخته شود به صورت مسجد بسیار بزرگ با صحن عظیم و حوض بزرگی برای وضوگرفتن بوده که پس از ساخت خیابان چهارمردان قسمت زیادی از مسجد در طرح خیابان قرار گرفت و مقدار کوچکی از مسجد باقی مانده که در حال حاضر فضای مسجد فعلی را شامل می‌شود.
جمعیت محله سیدان روز به روز بیشتر می‌شد و مسجد برای عزاداری اهالی کافی نبود، به همین دلیل روبروی مسجد سیدان، حسینیه بزرگی که معروف به حسینیه سیدان است در سال 1363 احداث شد.
مسجد محله سیدان یکی از مساجد بزرگ قم محسوب می‌شد که در زمان انقلاب از پایگاه‌های مردمی به‌شمار می‌رفت. اما امروز مانند سایر مساجد، محلی برای خطابه، برگزاری نماز جماعت و برنامه‌های فرهنگی ویژه نوجوانان و جوانان، حلقه معرفت، کلاس‌های آموزشی زبان و کامپیوتر و اجرای برنامه‌های تفریحی است. سید کاظم موسوی نوجوان پویای محله سیدان و مسئول برنامه‌های فرهنگی مسجد، یادآوری می‌کند : تفریح و سرگرمی بچه‌های این محله در مسجد است و خانواده‌ها بچه‌های خود را مسجدی بار می‌آورند.
وی در ادامه به برنامه‌های مذهبی این مسجد اشاره می‌کند و می‌گوید: شب‌های شنبه حدیث کساء، سه‌شنبه‌ها دعای توسل، چهارشنبه‌ها کلاس مداحی و حضور مداحان مطرح قم، شب‌های جمعه دعای کمیل و صبح جمعه دعای ندبه و در کانون شیفتگان قرآن در محله سیدان تدریس قرآن خوانی به صورت رایگان برگزار می‌شود. حجت‌الاسلام طیب حسینی به عنوان پیش نماز مسجد به اقامه نماز جماعت می‌ایستد. احمد رجبی خادم مسجد سیدان هم از خدمت 20 ماهه‌اش در این مسجد می‌گوید که این خواست و لطف خدا بوده است که پس از جانبازشدن در راه انقلاب، لیاقت خدمتگذاری این مسجد قدیمی را بر عهده داشته باشد.
منبع: همشهری
